Fransa’nın 1830’da Cezayir’i sömürgeleştirmesinden 124 yıl sonra, ilk kıvılcımı 1 Kasım 1954’te atılan 8 yıl süren bağımsızlık savaşı, 5 Temmuz 1962’de bağımsızlığın ilanıyla sona erdi ve 1,5 milyon Cezayirlinin hayatına mal oldu. Bilindiği gibi “Cezayir Kurtuluş Devrimi” 69 yıl önce bugün başladı.
Cezayir Bağımsızlık Devrimi, 1832’de Emir Abdülkadir’in başlattığı silahlı çabayla başlayıp 1847’ye kadar devam eden ve 1 Kasım’a kadar devam eden, ülkenin Fransız işgaline karşı uzun bir halk, siyasi ve silahlı direniş sürecinin doruk noktası olarak değerlendiriliyor. , 1954.
Yirminci yüzyılın en büyük devrimlerinden biri olarak kabul edilen Cezayir Kurtuluş Devrimi, yerel bağlamın ötesine geçerek küresel ve insani bir boyut kazandı. Arap ve İslam dünyası ile “Üçüncü Dünya” ülkelerindeki ulusal kurtuluş hareketleri arasındaki etkisi sayesinde “sömürgelikten kurtulma projesi” çerçevesinde merkezi bir yer edinmiştir.
Cezayir, 8 yıl süren bağımsızlık mücadelesinin en ağır bedelini ödeyen ülkelerden biri olarak kabul edilirken, yaşanan büyük acılar, Fransa’nın Afrika’dan çekilirken bıraktığı “kara leke” olarak tarihe geçti.
Fransız sömürge yönetimi altında yıllarca süren baskı
Fransa, yüzyıllarca Osmanlı idaresinde kalan Cezayir’i 1830’da işgal etti.
Paris, Kuzey Afrika’daki diğer kolonilerden farklı olarak Cezayir’i ilhak etti ve buraya 1 milyona yakın “yerleşimci” göndererek kalıcılığını pekiştirdi.
Fransa’nın iki dünya savaşı ve diğer askeri operasyonlar sırasında daha fazla özerklik vaadiyle askere aldığı Cezayirliler, ülkelerine döndüklerinde ikinci sınıf vatandaş muamelesi görmeye devam etti.
Cezayirlilerin eşit şartlarda siyasi temsil çabaları da en kanlı şekilde bastırıldı.
Bağımsızlığın fitili ateşlendi
Cezayir’in bağımsızlık oluşumu Ulusal Kurtuluş Cephesi (UKC/FLN), 1 Kasım 1954’te yayınlanan bağımsızlık ilanı ve sömürgecilere karşı ayaklanma çağrısıyla Fransızlara karşı bağımsızlık çabasını başlattı. Fransa bu çağrıya daha fazla asker toplayarak yanıt verdi.
FLN, Mısır’ın başkenti Kahire’den tüm Cezayirlileri “bağımsız, demokratik, egemen ve Müslüman bir Cezayir devletinin kurulması için Fransızlara karşı ayaklanmaya” çağırdı. FLN, 1956-57 yılları arasında Fransa’nın sömürgeci askeri hedeflerini, ordu devriyelerini, polis karakollarını, iletişim ve ulaşım sınırlarını hedef alan birçok eylem gerçekleştirdi.
Dördüncü Cumhuriyet sona erdi
Fransızların “titizlikle” kendi topraklarına entegre ettiği Cezayir’i kaybetmek, Paris yönetiminin ve “kara ayaklar” olarak da bilinen Cezayir’de yaşayan 1 milyondan fazla Fransız yerleşimcinin hayal edebileceği bir durum değildi. . Bu nedenle Fransız ordusu FLN’nin eylemlerine şiddeti ve baskıyı artırarak karşılık verdi.
Paris yönetiminin Cezayir’de uyguladığı şiddet, korkutma ve cezalandırma sistemleri, yerel düzeyde Cezayirlilerin FLN’nin arkasındaki saflarını artırdı ve Cezayir’in bağımsızlık mücadelesine uluslararası destek getirdi.
Cezayir savaşı Fransa’daki yönetimi yordu ve 1958’de Paris’te hükümet devrildi. Böylece Fransa’nın “Dördüncü Cumhuriyeti” sona erdi.
“Beşinci Cumhuriyet”in başına Mayıs 1958’de Fransa’nın II. Dünya Savaşı lideri General Charles de Gaulle geçti.
De Gaulle’e darbe girişimi
Başkan de Gaulle’ün Ocak 1960’ta FLN ile müzakerelere başladığı haberi, Fransa ve Cezayir tarafından memnuniyetle karşılandı ve Afrika’daki Fransız yerleşimcilerin tepkisine yol açtı.
Nisan 1961’de Fransız ordusu içindeki bir grubun General de Gaulle’e karşı giriştiği darbe girişimi başarısızlıkla sonuçlandı.
Fransa ve FLN, 8 yıl süren savaşın ardından Mart 1962’de Evian Barış Antlaşması’nı imzaladı. Ancak Fransız ordusu ve istihbaratının desteklediği yerleşimci “kara ayak” silahlı örgütleri, Cezayir’de sivillere yönelik saldırılarını durdurmadı.
Bağımsızlık 1,5 milyon hayata mal oldu
Cezayir, 8 yıllık çabanın ardından Temmuz 1962’de yapılan referandumda yüzde 99,72 “evet” oyu ile bağımsızlığına kavuştu.
Ülkede yıllardır süren insanlık dışı savaşta yaklaşık 1,5 milyon Cezayirli hayatını kaybetti, milyonlarca insan yerinden edildi.
Hem Fransa’da hem de uluslararası toplumda sanat, sinema ve edebiyat dünyası, Paris yönetiminin Cezayir’e kara lekesini kabul etti.
Dünyaca ünlü Fransız sanatçılar bu lekeyi çizgilerine, resimlerine, eserlerine ve beyazperdeye yansıtarak geçmişle yüzleşmeye çalıştı ancak Fransa, Cezayir’de soykırıma varan kanlı hatalarını hâlâ kabul etmiyor.
Sinema ve edebiyat dünyasının da dikkatinden kaçmayan bu çaba, hem Fransa’nın hem de Cezayir’in tarihinde onarılamaz yaralar açarak her iki ülkeyi de derinden etkiledi.
Cezayir ile Fransa arasında yıllardır devam eden müzakereler
Cezayir ve Fransa, yıllardır Paris’in sömürge dönemine ilişkin dosyalara ilişkin dört farklı başlıkta müzakere yürütüyordu.
Fransa’nın sömürge döneminin ardından ayrılırken yanında götürdüğü tarihi arşivlerin Cezayir’e teslim edilmesi de söz konusu konular arasında yer alıyor.
Cezayir, bağımsızlık savaşı sırasında öldürülen Cezayirli savaşçıların Fransa’ya götürülen kemiklerinin de iadesini istiyor. Fransa, Temmuz 2020’de 24 Cezayirli bağımsızlık savaşçısının kafataslarını Cezayir yönetimine teslim etmişti.
Bir diğer tartışmalı konu ise Paris yönetiminin 1960-1966 yılları arasında Cezayir topraklarında gerçekleştirdiği nükleer denemelerdir.
Fransa, söz konusu dönemde 17 nükleer bomba testi yaptığını iddia ederken, Cezayirli yetkililer bu sayının 57 olduğunu belirterek, bu testlerden zarar görenler için Fransa’dan tazminat talep ediyor.
Son olarak Cezayir, 1954-1962 yılları arasında süren bağımsızlık mücadelesi sırasında akıbeti bilinmeyen 2 bin 200 kişi hakkında Fransa’dan bilgi talep ediyor.
